DUYU BÜTÜNLEME NEDİR?
Duyuların gelişimi hamilelik döneminde anne karnında dokunma(taktil) duyusu ile başlar. Daha sonra denge ve hareket (vestibüler) duyusu gelişir. Ve ardından kas ve eklemlerden gelen propriosepsiyon, görme, işitme, tat, koku duyuları gelişir ve doğumdan sonra yaşam boyu devam eder.
Bu duyular aracılığıyla her an sayısızca bilgi beynimize giriş yapar. Beynimiz bu bilgileri yorumlayıp organize ederek vücudumuzu çevreye ve gelen uyarıya karşı uygun şekilde kullanmamızı sağlar. Bu nörolojik işleme duyu bütünleme diyoruz.
Duyusal işlemleme sonucu vücudumuz ve çevre ile ilgili edinmiş olduğumuz bilgi neticesinde uygun motor davranışı planlar ve harekete geçeriz. Gelişim dönemindeki tüm deneyimler ve çocukluk çağı oyunları bu sürece katkı sağlar. Duyusal deneyimlerle, gelen bilgiyi yorumlama ve uygun cevap oluşturmayı geliştiririz. Bu deneyimler aynı zamanda duygu ve düşüncelerimizin de düzenlenmesine katkı sağlar.
Terapide 3 duyu üzerinde yoğunlaşılır.
TAKTİL (DOKUNMA) DUYU
Anne karnında ilk gelişen ve en büyük duyusal sistemdir. Bebek, gelişimi boyunca kendi vücudunu sonrasında nesneleri keşfeder. Zamanla da vücudu ve nesneler ile ne yapacağı ile ilgili fikir üretmeye başlar.
Dokunma duyusu bize, dokunan veya dokunulan şeyin şekli, büyüklüğü, sertliği, sıcaklığı, yüzeyi, şiddeti… ile ilgili bilgi verir. Bu bilgi hayatta kalma, korunma, bağlanma, sosyal yaşam, vücut algısı için önem taşır. Taktil duyu problemi yaşayan bireylerde dokunsal algı problemi ve dokunsal tepkisellik görebiliriz.
PROPRİOSEPTİF DUYU
Erken dönemde anne karnında gelişir. Hareket, pozisyon ve kas-iskelet sistemi hakkında bilgi verir. Vücut şeması, postural reaksiyonlar, hareketin kalitesi, hızı, hareket geçişlerindeki akıcılık, motor koordinasyon, planlama ve praksis ile ilişkilidir. Taktil, vestibüler ve görme duyuları ile önemli ilişkisi vardır.
VESTİBÜLER DUYU
Başın yerçekimine göre pozisyonu, vücut pozisyonundaki değişimler ve başın göz ile uyumuyla ilgili bilgi verir. Doğumdan sonra ilk 1 yıl gelişime büyük katkısı var. Proprioseptif, visual ve işitsel sistemler ile direkt bağlantılı. Vestibüler ve proprioseptif uyaranlar düşme gibi tehlike anında beyni yaralanmaya karşı uyarır, bu sayede koruyucu ekstansör refleks harekete geçerek kişinin kendini koruması sağlanır. Görsel sistemle işbirliği yaparak başın hareketleri sırasında mekânsal uyumu sağlamak için görsel alanı sabitler. Bu sayede hareket halindeyken de çevremiz ve nesneler ile ilgili farkındalığımız devam eder.
Duyu Bütünleme Bozukluğunda Görülebilecek Problemler
• Duyusal Modülasyon Bozukluğu
Modülasyon; ayarlamak, uygun seviyede tutmak anlamlarına gelmektedir.
Çevremizdeki sayısızca duyusal bilgiden bazılarına dikkat ederiz ve onu duyusal eşiğimizin üzerine çıkarıp önemli hale getiririz. Bu sürece modülasyon diyoruz. Kişiden kişiye farklılık gösterebilir ( kimisi sıcağı sever, kimisi fazla ışık sevmez…) fakat belli bir aralığı vardır.
Modülasyon problemi olan bireylerde; yemeği reddetme, saçlarının taranmasından rahatsız olma, çorapsız basmama, nesnelere normalin üstünde dokunma isteği, aşırı hareketlilik, sese karşı kolayca dikkatinin dağılması… gibi davranışların görülmesini bekleriz.
Bu çocuklar; self regülasyon, arousal, aktivite seviyesi ve dikkatlerini ayarlamada zorluk yaşarlar.
• Duyusal Diskriminasyon Bozukluğu
Diskriminasyon, ayırt etme anlamına gelir. Gelen duyusal bilginin ayrıntılarını ayırt etmeyi sağlar (vücudum dik mi, gelen ses kime ait, hareketin hızı, şiddeti…). Aynı zamanda gelecekle ilgili plan ve organizasyonlar, duyusal algı ve motor kontrolde etkili.
• Postural-Oküler Problemler
Düşük kas tonusu, eklem instabilitesi ve/veya görmedeki zayıf fonksiyonellikten kaynaklanan hareket kalitesi ile postural kontroldeki problemler. Çabuk yorulma, zayıf görünüm, otururken yığılma, görsel yakalamada zorluk… görebiliriz.
• Praksis Bozukluğu
Praksis; vücudumuzu beceri gerektiren aktivitelerde kullanmak için fikir üretme, motor planlama, sıralama, ve hareketi açığa çıkarma becerisidir. Hayatın ilk zamanlarında dokunmayla birlikte anne-çocuk arasındaki bağ ve taklitlerle oluşmaya başlar.
Dispraksik çocuklarda rutinlere aşırı bağımlılık, özbakım becerilerinde zorlanmalar, oyuncaklarla nasıl oynayacağını kestirememe… gibi durumlar gözlemleriz.
Duyu bütünleme terapisinde, yapılan spesifik testler ve klinik değerlendirme sonucu bireyin ihtiyacı olan duyusal girdiler belirlenir ve bu doğrultuda seçilen aktiviteler ile sinir sisteminin işleyişinin geliştirilmesi hedeflenir.